Fagpressenytt

Isen har lege tjukk på vatna i store delar av Noreg denne vinteren. Islagde vatn var tidlegare gull verd i mange kystnære strok, særleg på Sør-Austlandet. For i dei kalde vintrane på 1800-talet stod bønder og arbeidarar på rekke og rad og hakka laus tunge isblokker, som seinare vart sende over Nordsjøen til byane i Europa. Produksjon av såkalla «naturis» vart storindustri.
- Overklassa i storbyane skulle ha is til kjøling av vin, og til bruk i dessertar og iskrem. Europearane hadde også fått smaken på amerikansk leskedrikk med is. Marknaden var særleg stor i Storbritannia, og spesielt i London. Også fiskeria på den engelske austkysten, som frakta fersk fisk til byane, vart etter kvart storforbrukarar av norsk is, fortel Eyvind Bagle. Han er doktorgradsstipendiat og til vanleg leiar for forskingsavdelinga ved Norsk Maritimt Museum, ei avdeling under Stiftinga Norsk Folkemuseum. Doktorgraden hans er del av forskingsprosjektet «The last Ice Age» (sjå faktaboks), som tek føre seg den internasjonale handelen med naturis på 1800-talet og tidleg på 1900-talet.
I avhandlinga, som har tittelen «Naturens fabrikk», ser Bagle på organiseringa av den norske isproduksjonen i tidsrommet 1850-1915. Han har konsentrert seg om to ulike lokalsamfunn som begge var blant dei førande distrikta for ishandel langs Telemarkskysten og indre Oslofjord: skipsfartsbyen Kragerø og kystbygda Nærsnes i Røyken, som i dag ligg i Asker kommune.
- Ishandelen skaut fart i dei stroka av landet som allereie dreiv med skipsfart, særleg på stader der trelasteksporten har vore dominerande. Dei kystnære stroka på Sør-Austlandet hadde naturlege og kulturelle føresetnader for å setje i gang med denne næringa. Isen måtte kome frå ferskvatn, og tjerna måtte ikkje ligge for langt frå utskipingsstadene ved fjorden, fortel Bagle.

Kjøp og sal av natur
USA var føregangslandet for den moderne ishandelen som vaks fram frå midten av 1800-talet. Gjennom handel og skipsfart kom kunnskapen til Nore