- At folk kan delast inn i biologisk distinkte grupper, basert på ytre kjenneteikn eller biologiske skilnader, er ein tenkemåte som har henta mykje legitimitet frå vitskapen, seier Jon Røyne Kyllingstad.
Med boka «Rase», som er ute i desse dagar, har historikaren gitt plass til ein del av vitskapshistoria som truleg er meir omfattande enn dei fleste er kjende med eller ønskjer å ta inn over seg.
Frå starten med 1758-utgåva av den svenske vitskapsmannen Carl von Linnés storslagne verk «Systema naturae», eit klassifikasjonssystem over heile den naturlege verda: Det var første gong vitskapen delte menneska inn i rasar, basert på hudfarge. Til «The Bell Curve» frå 1994, der statsvitaren Charles Murray og pyskologen Richard J. Herrnstein gjorde høgst kontroversielle koplingar mellom rase og intelligens.
Dette er idear som ifølgje Kyllingstad framleis blir resirkulerte, mellom anna med støtte frå den ytterleggåande, rasistiske høgresida i USA, som arbeider for å bygge opp under den gamle ideen om medfødde ulikskapar mellom rasane.
Raseforskinga var sentral då forteljinga om nasjonen Noreg vart forma.
Jon Røyne Kyllingstad, historikar
I «Rase» trekker Kyllingstad linjene heilt frå Linné, via framståande, europeiske opplysningsfilosofar, til skallemåling og draumar om den ariske rasen, og fram til rasehygienen med norske vitskapsfolk som sentrale representantar. Ein viktig del av historia er også undertrykkinga av vår eiga urbefolkning, samane.
Var dei berre barn av si tid, dei rasistiske vitskapsfolka?
Kyllingstad stiller sjølv spørsmålet i boka. Det korte svaret hans er: nei.
Påverka mange fag
Som vitskapeleg omgrep har «rase» opphav i fysisk antropologi, som voks fram på 1800-talet, med eit mål om å utforske menneska si biologiske historie, og beskrive biologiske skilnader mellom folk. Med det begynte eit omfattande arbeid for å kartlegge ytre fysiske kjenneteikn, som skalleform, augefarge, hår- og hudfarge. På dette grunnlaget, meinte professorane den gongen, kunne ein dele menneska inn i eit vitskapeleg system av rasar.
Og i det meste av dei hundreåra rase var forskingsobjekt, var det vanleg å rangere desse rasane i eit hierarki av høgare- og lågareståande: Vitskapen legitimerte eit rasistisk verdsbilde i ei tid då både kolonialisme og slaveriet voks fram med utgangspunkt i dei europeiske imperiemaktene.
«Og noen av Europas mest anerkjent vitenskapsmenn (og noen få kvinner) var med på å skape denne vitenskapen», skriv Kyllingstad.
- I denne disiplinen har rase vore det sentrale omgrepet frå starten av 1800-talet og fram til ei god stund etter andre verdskrigen. Faget, og rase, er altså langt frå marginalt i vitskapshistoria, og har påverka mange andre fagområde, som psykologi, genetikk, språkforsking og historie, seier Kyllingstad.
Historia om raseforskinga dukkar ofte opp i meir fragmentariske former i våre dagar, for eksempel i dei betente diskusjonane om rasisme og avkolonisering av akademia. Ingen vil bli kopla til rasisme, og skuldingar om rasisme fører raskt til ein polarisert diskusjon.
Kyllingstad seier boka ikkje er meint som eit innlegg i desse debattane. Derfor vil han ikkje seie noko eintydig, for eksempel om det som i offentlegheita blir omtalt som avkolonisering av akademia, er rett eller gale.
- I våre dagars debattar verkar det ofte uklart kva både tilhengarane og motstandarane av avkolonisering
